 |
Menneskerettane har tatt over rolla som sivilisasjonsspreiar i verda. No bidrar dei til å legitimere overgrep.
Retten til å undertrykke
Dei 28 medlemslanda i Nato kom saman til eit møte i Chicago i mai 2012. Der vart dei samde om å avslutte krigføringa si i Afghanistan. Nokre dagar før var det hengt opp store reklameplakatar på busshaldeplassane i byen. Plakatane åtvara mot tilbaketrekkinga, Nato måtte la framskrittet halde fram». For at ingen skulle vere i tvil om bodskapen hadde plakatane også ei tekst som kravde «menneskerettar for kvinner og jenter i Afghanistan».
Organisasjonen bak kampanjen var ikkje ein våpenfabrikk eller ei reaksjonær tankesmie. Det var menneskerettsorganisasjonen Amnesty som dreiv aksjonen mot at Nato skulle trekke seg ut av Afghanistan.
Den israelske statsvitaren Neve Gordon og den italienske sosialantropologen Nicola Perugini opnar boka «The Human Right to Dominate» med denne fortellinga. Dei meiner ideen bak kampanjen til Amnesty var klar nok: «Vald må til for å verne menneskerettane mot valden som krenker dei». Og dette får vi høyre frå ein organisasjon som i årevis hadde prega det internasjonale synet på menneskerettane. Vald avlar altså ikkje lenger berre vald og nye overgrep. Amnesty fortel oss no at vald er kjelda til kvinnefrigjering.
Perugini og Gordon seier vald vanlegvis har vorte knytt til undertrykking og menneskerettane til frigjering, og synest det merkelege med plakatkampanjen er at Amnesty skapte inntrykk av at det finst eit samband mellom menneskerett og undertrykking. Dei drøfter denne samanhengen, og seier at enda om «all undertrykking er valdeleg, er det viktig å merke seg at vald ikkje alltid og med naudsyn må vere eit uttrykk for undertrykking». I nasjonale frigjeringskampar er vald mot undertrykkarane heilt legitime verkemiddel. Ein gong forsvarte
humanitære organisasjonar rettane til fangar og tiltalte. Dei skulle verne om interessene til dei makteslause, dei som er undertrykte. Rett nok rekna ikkje Amnesty Nelson Mandela som såkalla samvettsfange fordi han nekta å avstå frå bruk av vald. Men jamvel FN har slått fast at væpna kamp er naudsynt for å fri seg frå kolonial undertrykking og okkupasjon.
Perugini og Gordon seier opprettinga av Israel etter andre verdskrigen var eit «humanitært vederlag for brotsverka mot jødane i Europa under Holocaust». Paradokset var at dette vederlaget tok form som ein nasjonalstat for settlarar (i Palestina), som sjølv utførte nye brot på menneskerettane.
Den israelske propagandaen framstiller arabarane som eit trugsmål, medan dei israelske jødane er evige offer for vald mot menneskerettane. Perugini og Gordon syner oss hykleriet i desse talemåtane. Israel har nytta menneskerettane for å undertrykke og kolonisere palestinarane. Menneskerettsspråket skulle gje den statlege undertrykkinga eit skin av noko legitimt.
I årevis
har domstolane i Israel reinvaska valdsbruken til styremaktene. Likevel held menneskerettsorganisasjonane fast på at ein må gå vegen om rettsapparatet
for å nå fram til rettferd for palestinarane. Slik gjev dei overgriparen rolla som meklar. Organisasjonane vert på denne måten ein del av okkupasjonsmakta.
Ved å appellere til systemet om å gjere tilhøva betre har dei redusert oppgåva si til å lindre krigstraumane. Overgrep frå okkupantmakta er gjort om til
spørsmål om liding og mentale problem for den einskilde utan samanheng med den statlege valden. Menneskerettsorganisasjonane har hjelpt til med å skape
tiltru til israelske domsavgjerder. Representantar for regjeringsmakta har fått eit påskott for å hevde at Israel er ein demokratisk stat som vernar
om menneskerettane.
Etter kvart har ope konservative grupper skapt eigne menneskerettsorganisasjonar. Dei vil avpolitisere menneskerettane. I dette har dei støtta seg på ei utvikling innanfor dei tradisjonelle organisasjonane. Det har vore drive ein kampanje for å rive menneskerettane laus frå alle samfunnsmessige tilhøve. Dei skulle vere heva over dagsens strid, og dei skulle ikkje vere uttrykk for særinteresser.
Dette er ei blindgate. Menneskerettar er ikkje eit alternativ til politikk, ikkje eit spørsmål om etikk og moral. I situasjonar som handlar om konflikt og strid, utnytting og undertrykking, dreier det seg alltid om å ta stilling, om å vere partisk.
Om ein berre legg vekt på jussen vert menneskerettsorganisasjonar eit talerøyr for kolonimakta. Krav om at dei undertrykte må «slåst på rett vis» vert ei støtte til overgriparen, meiner Perugini og Gordon.
Menneskerettsorganisasjonane har late militær teori og kunnskap verte del av arbeidet deira. Dei nyttar ammunisjonsekspertar for å samle prov på kva slag bomber det var som øydela hus på Gazastripa. Da Amnesty i USA agiterte for å halde fram med krigføringa i Afghanistan, var organisasjonen leia av ein tidlegare statssekretær i det amerikanske utanriksdepartementet. På den eine sida hyrer altså menneskerettsorganisasjonar ein ammunisjonsekspert som skal vere autoritet på vald, på den andre sida leiger dei ein byråkrat til leiar, ein som oppmodar til bruk av vald som vern for menneskerettane.
Ein gong forsvarte ein det europeiske kolonisystemet ved å vise til misjonering og sivilisasjon. I dag vert menneskerettane gjort til moralske grunngjevingar
for vald. Dei har teke over rolla som sivilisasjonsspreiar i primitive samfunn. Det er utvikla ein kultur om korleis ein skal gje ei etisk grunngjeving for
vald, korleis ein kan gjere vald og undertrykking om frå noko negativt til eit verdifullt bidrag til menneskeslekta. Menneskerettane fell såleis saman med undertrykking og kontroll. Slik vert det råd å drive meir effektiv undertrykking.
Palestinarar nyttar seg av primitive våpen. Folkeretten favoriserer statar med høg teknologi. Bombing med dronar treffsikre rakettar vert ikkje rekna som brot på folkeretten. Folkeretten favoriserer den undertrykkande og dominerande makta, språket til menneskerettsaktivistane «vert våpenet for dei sterkaste».
Boka til Perugini og Gordon set søkelyset på eit viktig og lite diskutert fenomen: Det er skjedd ei omforming av menneskerettsomgrepet. Det er ikkje lenger fredelege protestar mot statlege overgrep overfor ikkje-valdelege opposisjonelle som er hovudsida i verksemda til fleire av menneskerettsorganisasjonane. No er kravet like mykje sanksjonar og tvang mot tilbakeståande statar. Krig vert no som tidlegare ført under dekke av folkeretten. Det nye er at humanitære organisasjonar hyllar internasjonal aggresjon og oppmodar til meir krig.
Menneskerettsorganisasjonane må kvitte seg med trua på lovreglar som det aller viktigaste. Dei må verte meir kritiske i forståinga av jussen. I kampen mot det kvite herredømmet i Sør-Afrika var ikkje kravet å gjere apartheidsystemet meir rettferdig. Kravet var å gjere slutt på systemet i det heile. I okkuperte område må ein vere villig til å støtte illegale verksemder. Jamvel menneskerettsaktivistar må vedgå at ein ikkje kan ha lovverket som einaste rettesnor.
Organisasjonane må gå mot inndelinga av verda i velfungerande, ordna samfunn og skadelege «røvarstatar». Dei kan ikkje i lengda godta å vere vaktbikkjer for dei rike og velfungerande. Dei må finne på noko anna enn å jakte på personar dei meiner fortener å verte fengsla.
Om ein reduserer menneskerettane til å verte ein debatt om juss, vert det stussleg. Etter dronebombinga i Jemen uttalte Human Rights Watch seg slik at det verkar som problemet er om dronane råkar sivile med hensikt eller om dei gjer skade utover det tillatne. Men det er ikkje ei oppgåve for menneskerettsorganisasjonar å avgjere om dei som står på lista over terrormål verkeleg er lovlege offer. Det kan ikkje vere slik at bombing er i samsvar med folkeretten berre dei etterlatne vert kompenserte for tapa etter åtaket eller at styremaktene vedgår feilen og lover bot og betring ved neste bombetokt.
Ein må
sette seg opp mot at menneskerettane på dette viset vert kuppa av ei legalistisk jusforståing. Legalistiske tolkingar av moglege brotsverk endar opp med å støtte statleg terrorverksemd. Lovverket bryr seg ikkje om skilnad på mektige og veike. Menneskerettsaktivistar som ikkje vil sjå desse særtrekka ved rettsapparatet gjer det vanskelegare å fri seg frå undertrykkinga.
Torbjørn Kalberg
Klassekampen,
18. november 2015
Kommentarer
Legg inn en kommentar
Skriv gjerne en kommentar!